سالو - بهشت فاشیستی پازولینی

سالوی پازولینی را نمی توان چند بار دید؛ اما اگر چند بار نبینیم نمی توانیم آن را درک کنیم. همین دوگانگی نوشتن در مورد فیلم را دشوار می کند. بار اول که فیلم را دیدم، برداشتی کاملا فرویدی از آن داشتم. بازگشت به ساد و مراحل رشد در نگاه فروید آشکارا در مقابل بیننده به نمایش گذاشته می شود. در این مورد به نظرم به قدر کافی نوشته شده است و در نتیجه به بعد دیگری از داستان پازولینی اشاره می کنم که کمتر مورد توجه قرار گرفته است

جسد پازولینی

پازولینی در مقام متفکری سوسیالیست منتقد نظام سرمایه داری است و همزمان ساختار قدرت را به چالش می کشد. پازولینی در نقد صریح قدرت، تنها به انتقادهای رو و آشکار از ساختار قدرت بسنده نمی کند و مساله را عمقی تر می بیند. در مصاحبه ای تندترین نقدها را نثار جامعه ایتالیا می کند
:

"
آنجا، یعنی جایی که همه چیز قدغن است، آن که عمیقا ً بخواهد، می تواند همه کار بکند. او امکان واقعی انجام همه کار را دارد. امّا جایی که چیزی مجاز باشد، او تنها امکان انجام همان کار را دارد ؛ و در مورد ایتالیای امروز :اینجا می توان کاری کرد. پیشتر هیچ چیز مجاز نبود. در واقع زنها مانند زنان در کشورهای عربی بودند، سکس کاملا  ً پنهانی بود. نمی شد حتا از آن صحبت کرد. نمی شد حتا نیمی از سینه ی برهنه ی زنی را در مجله ای نشان داد. یادت می آید؟ پیشتر همه چیز ممنوع بود. حالا اجازه ی چیزی را می دهند. مثل عکس برداری از زنان برهنه و آزادی بزرگ ارتباطات جفتی نا همجنسگرایانه را، امّا فقط یک آزادی برای شیوه ی بیان وجود دارد. امّا آخر چرا باید اینگونه باشد و تازه همان هم اجباری است چون همان اجازه اجباری شده است" (برگرفته از وبلاگ مهدی فتوحی)


قدرت مداران و زیردستان در جامعه ساخت پازولینی هر دو قربانی هستند. قدرتمندان فیلم سالو، در نگاه مايی بیماران روانی هستند که در جامعه زندگی می کنند و برای ارضای خواست های خود، نوجوانان را آزار می دهند. در اینجا همه بیمار هستند - خشونت کنشگرانه و کنش پذیر. حال که به بحث قدرت رسیدیم، باید نقد فرانکفورتی ها را به فاشیسم بازخوانی کنیم. آنها معتقدند که عقل گرایی مدرن تلاش کرده است تا از تفکر اسطوره ای و مذهبی عبور کند؛ اما از آنجایی که عقلانیت ابزاری بر روابط ما غلبه کرده است و قوانین اقتصادی بر ما مسلط شده اند، عقلانیت ما توانایی رهایی بخشی خود را از دست داده است. بنابراین در این دوره نتوانسته ایم از مذهب عبور کنیم و اسطوره فاشیستی را جایگزین مذهب کرده ایم. بدین ترتیب، خدایان فاشیستی جای خدایان مذهبی را گرفته اند. در اصل، روابط قدرت تغییری نکرده اند؛ تنها شکل شان عوض شده است. از سوی دیگر، ارزش مصرف در جامعه سرمایه داری و در فاشیسم جایگزین ارزش مبادله می شود. بدین ترتیب همه چیز کالا می شود

در اینجا به فیلم باز می گردیم. در قصر، همه تبدیل به کالا شده اند. انسان ها کالا هستند و بازیچه. بحث قدرت اما حکایت دیگری است. طراحی پازولینی به این شکل است که یک اشرافی (دوک)، یک نماد مذهب (اسقف)، یک نماد جمهوری مدرن (رئیس جمهور - پرزیدنت) و یک نماد نظام قضایی (قاضی) به عنوان نمادهای قدرت در جامعه در مقام قانون گذاران و مجریان قانون قرار می گیرند. یکسانی روابط جامعه مدرن با نگاه ضد مذهبی پازولینی مطابقت دارد. قصر فیلم سالو همان جهنم است که خدایان در آن انسان ها را عذاب می دهند. در اصل، در نگاه پازولینی خدایان برای لذت خود انسان ها را شکنجه می دهند و سپس آنها را با وعده بهشت (که در اینجا دهکده سالوست) می فریبند. در اینجاست که پازولینی پیام خود را می دهد: روابط قدرت در جامعه مذهبی، فاشیستی و پس از فاشیست ایتالیا تغییر نکرده است

دوست دارم این نوشتار را به فرهاد بازیان تقدیم کنم که ایده اش در مورد جلسات هفتگی فیلم و دانشش باعث شده است تا درک تازه ای از فیلم و سینما پیدا کنم